سوده بنت زمعة بن قیس
سوده بنت زمعه، به‌عنوان بانویی باکرامت و فضیلت، دائم الذکر، عالمه، عابده، با تقوا و پرهیزکار و اهل زهد و درایت بود.
نام کامل ایشان، سوده بنت زمعة بن قیس بن عبدشمس القرشیّه. نام مادرش، الشموس بنت قیس بن عمرو بن زید بن لبید بن خداش بن عامر بن غنم بن عدی بن النجار بود.
سوده پیش از ازدواج با پیامبر(صلی الله علیه و آله)، همسر پسر عمویش، السکران بن عمرو بن عبدشمس بن ودّ بن نصر بن مالک بن عامر بن لؤی بود که آن دو، در مکه اسلام را پذیرفتند و در هجرت دوم به حبشه، رهسپار آن دیار شدند تا اسلامیت و دیانت خود را حفظ کنند. در این ماجرا و طی سفر، همسرش کشته شد و او در حبشه بیوه گردید. اما علاّمه عسکری در تحقیقات خود، مرگ سکران را در مراجعت از حبشه به مکه دانسته، و در این باره چنین می‌نویسد:
سوده ابتدا با پسر عموی خود، سکران ازدواج کرد و به همراهی دیگر مسلمانان ـ که برای دومین بار به حبشه مهاجرت می‌کردندـ راهیِ آن دیار شد. سکران پس از مراجعت از حبشه، در مکه درگذشت و سوده را بی‌پناه و بی‌سرپرست گذاشت و پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) پس از وفات خدیجه، سوده را به عقد خود درآورد.[1]
ازدواج پیامبر(صلی الله علیه و آله) با سوده
وقتی همسر سوده از دنیا رفت، خوله دختر حکیم بن اوقص سُلَمی، همسر عثمان ابن مظعون، نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: ای پیامبر، می‌بینم که غمی سنگین بر شما عارض شده و خدیجه کبرا را از دست داده‌اید! حضرت فرمودند: همین‌طور است که می‌گویی، غم خدیجه برایم غمی سنگین است. خوله افزود: ای فرستاده خدا! اجازه می‌دهید از سوده، دختر زمعه برایتان خواستگاری کنم؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله) که سوده را می‌شناخت و از مرگ شوهرش آگاه بود، فرمودند: آری، منعی نیست. شما زنان به این مسأله و ضرورت آن آشناترید. پس از آنکه سوده از عده وفات همسرش خلاصی یافت، پیامبر(صلی الله علیه و آله) خوله را نزد وی فرستاد و از او برای خود خواستگاری کرد. سوده در پاسخ گفت: در مورد ازدواجم، پیامبر(صلی الله علیه و آله) صاحب اختیار است.
پیامبر(صلی الله علیه و آله) به وی فرمودند: فردی از خاندانت در ماجرای ازدواجت با من ناظر و گواه و صاحب اختیار باشد. سوده، حاطب بن عمرو بن عبدشمس را تعیین کرد تا او سوده را به ازدواج پیامبر(صلی الله علیه و آله) درآورد و این ازدواج در سال دهم بعثت و بعد از وفات حضرت خدیجه(علیها السلام) روی داد. بنابراین، سوده بنت زمعه، نخستین زنی است که پیامبر(صلی الله علیه و آله) بعد از خدیجه(علیها السلام)، با وی ازدواج کردند.[2]
سوده مانند بیشتر همسران پیامبر(صلی الله علیه و آله)، از آن حضرت صاحب فرزند نشد.[3]
اوصاف و ویژگی‌های سوده
در منابع و متون اسلامیِ ما، سوده بنت زمعه، به‌عنوان بانویی باکرامت و فضیلت، دائم الذکر، عالمه، عابده، با تقوا و پرهیزکار و اهل زهد و درایت بود.
به لحاظ جنبه‌‌های معنوی، در منابع اسلامی، از سوده بنت زمعه به‌عنوان زنی روزه‌دار، شب زنده‌‌دار، عابده، زاهده و پرهیزگار یاد شده است. عایشه درباره او گفته است: «در روش و منش، مانند نداشت و زنی را به اندازه سوده دوست نداشتم، جز اینکه در اخلاقش نوعی از تندی بود که زود برطرف می‌شد».[4]
و نیز نقل شده که او از فواضل عصر خود به شمار می‌آمد.[5]
شخصیت روایی سوده
شخصیت‌‌هایی چون شیخ طوسی، ابن عبدالبرّ، ابونعیم، ابن اثیر و دیگران، او را در شمار اصحاب و راویان پیامبر(صلی الله علیه و آله) نام برده‌اند. او احادیثی از پیامبرخدا(صلی الله علیه و آله) روایت کرده و افرادی چون ابن عباس، یحیی بن عبدالله بن عبدالرحمان بن اسد بن زراره، از او احادیثی را نقل کرده‌اند.
در صحیح مسلم و بخاری از او پنج حدیث نقل شده که در این دو کتاب موجودند.
وفات سوده و دفن در بقیع
سوده بنت زمعه، پس از رحلت پیامبر(صلی الله علیه و آله) تا سال 54 ه .ق در قید حیات بود. و سرانجام در همین سال، در دوران سلطنت معاویه بدرود حیات گفت و در بقیع به خاک سپرده شد.
ابن عباس هنگام وفاتش سجده کرد! گفتند: چرا سجده کردی؟ گفت: از پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) شنیدم که فرمودند: هرگاه نشانه‌ای از نشانه‌‌های الهی را دیدی، سجده کن، چه نشانه و آیتی بالاتر از وفات سوده، همسر رسول الله(صلی الله علیه و آله)؟! و این، به دلیل اهمیتی بود که سوده در نظر ابن عباس داشت.
[1]. نقش عایشه در تاریخ اسلام، عسکری، سید مرتضی، ج3ـ.1 مترجمین، سردارنیا و نجمی، تهران مرکز انتشاراتی خیبر، 1377، ص55.
[2]. الطبقات الکبری، ج4، ص285.
[3]. اسد الغابه، ج6، ص144.
[4]. الاستیعاب، ج4، ص1867.
[5]. همان، ص1868.
